1. Донор болу қауіпсіз және пайдалы!

Ересек адамның денесінде орташа дене салмағында (70 кг) шамамен 5-6 литр қан айналымы үздіксіз жүреді. Қан массасы дене салмағының 1/13 құрайды. Ғылыми зерттеулер дені сау донордан 500 мл қан немесе 600 мл плазма алу оның ағзасына ешқандай теріс әсер етпейтінін дәлелдейді. Сондықтан алынатын қанның (плазманың) дозасы физиологиялық деп аталады, донордың денсаулығы үшін өте қауіпсіз және ол қанның сұйық бөлігін – 18-20 сағат ішінде қалпына келетін плазманы жоғалтады. Адамның қаны үнемі жаңарып отырады. Қан жасушаларының өмір сүру мерзімі шектеулі, олар қартайған сайын жаңаларына ауыстырылады. Қан тапсыру пайдалы, өйткені бұл донордың қан жасушаларының жаңаруына ықпал етеді. Бұл ретте донорлардың жақсы сезімдері, көңіл-күйі және еңбекке қабілеттілігі сақталады. Қан қызметі мамандарының бақылауымен жүзеге асырылатын донорлық зиянсыз.

2. Қан мен оның компоненттерін донациялау рәсімі, сондай-ақ науқастарды емдеу үшін қан компоненттерін пайдалану қажеттілігі туралы

Он сегіз жасқа толған, тиісті медициналық тексеруден өткен және қарсы көрсетілімдері жоқ, медициналық мақсаттар үшін қан мен оның компоненттерін донациялауды жүзеге асыруға ерікті түрде ниет білдірген жеке тұлға қан мен оның компоненттерінің доноры болуға құқылы.

Қан қызметі ұйымдарында донорларды қабылдау жеке басты куәландыратын құжаттардың (паспорт, жеке куәлік) немесе мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер үшін әскери есепке алу құжаттарының негізінде жүргізіледі. Облыстық қан орталығының тіркеуіне әрбір жүгінген кезде донор донорлар және қан мен оның компоненттерінің донорлығына жатпайтын адамдар туралы компьютерлік деректер базасы арқылы тексеріледі.

Донорлық-бұл мыналарды қамтитын іс-шаралар кешені:

– донорды тегін медициналық тексеру;

– дәрігердің донорды медициналық куәландыруы;

– донордан қан немесе қан компоненттерін дайындау;

– донор қанының компоненттерін сақтау және емдеу мекемелеріне беру.

Қан мен оның компоненттерін дайындау рәсімі – бұл донор организмінен қанды, плазманы немесе қан жасушаларын аппараттық немесе аппаратсыз (қолмен) тәсілмен бір реттік алу. Дайындау әдісін таңдау туралы шешімді (аппаратты немесе аппаратты емес) қан орталығының дәрігері емдеу ұйымдарының қанның қандай да бір компоненттерін өндіруге арналған өтініміне байланысты қабылдайды. Зертханалық зерттеулер жүргізу үшін қанды есептемегенде (30-35 мл) тапсырылған қанның бір реттік көлемі 450 ± 10% мл құрайды.

Қанды донациялау рәсімінің ұзақтығы шамамен 25 минут, қан орталығында болудың жалпы уақыты 1-1, 5 сағат. Плазманы немесе қан жасушаларын донациялау рәсімінің ұзақтығы 1,5 сағат, жалпы болу уақыты – 2-2,5 сағат.

Дозасына қарамастан, қан донациясының арасындағы аралық 60 тәуліктен кем болмауы тиіс. Ерлерде жылына қан донациясының ең жоғары рұқсат етілген саны 6, әйелдерде-4. Плазма донациялары арасындағы аралық 14 тәуліктен кем болмауы тиіс.

Қазіргі уақытта тұтас қан құйылмайды, бірақ оның компоненттерін: плазманы, эритроциттерді, тромбоциттерді, лейкоциттерді бөледі және қолданады. Заманауи жабдықтар донация кезінде бірден қажетті компоненттерді алуға мүмкіндік береді. Алынған қан компоненттері мен препараттары науқастарды (реципиенттерді) емдеу үшін пайдаланылады.

Эритроциттік жүзіндіні және тромбоциттерді ұзақ сақтауға болмайды, сондықтан олардың инфекциялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін олар қосымша өңдеу әдістеріне: эритроциттік жүзінді – лейкофильтрлеуге, ал тромбоциттер – лейкофильтрлеуге және вирусинактивациялауға ұшырайды. Бірақ қан плазмасын сақтауға болады және бұл қасиет карантиндеу арқылы инфекциялардың қосымша алдын-алу үшін қолданылады.

Донорлардан алынған плазма трансфузия үшін дереу медициналық ұйымға берілмейді, төрт ай бойы ұсталады және донорды В гепатитіне, С гепатитіне, АИТВ инфекциясына, мерезге қайта тексерудің теріс нәтижелері болған кезде ғана беріледі.

Бұл тексеру донорларға өз денсаулығының жай-күйін бақылауға және донация кезінде олардың сау екеніне көз жеткізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар карантиндеу әдісі медициналық ұйымға құю үшін берілетін қан компоненттерінің қауіпсіздігіне кепілдік беруге мүмкіндік береді!

3. Қан мен оның компоненттерінің донорлығына қарсы көрсетілімдер туралы

Барлық адамдар донор бола алмайды, сондықтан қан орталығына келгендердің бәрі, ең алдымен, медициналық тексеруден өтеді. Бұл донордың және қан құйылатын науқастың денсаулығына қамқорлықпен байланысты. Қан мен оның компоненттерінің донорлығына жол берілмейді:

– Туберкулезбен, АИТВ-мен, мерезбен, гепатитпен ауыратын науқастар.

– Денсаулығы нашар адамдар.

– Мас күйдегі адамдар, созылмалы маскүнемдер, нашақорлар.

– Түнгі ауысымнан, тәуліктік кезекшіліктен кейінгі жұмысшылар.

Жүктілік және лактация кезеңіндегі әйелдер (босанғаннан кейін 1 жыл, лактация аяқталғаннан кейін 3 ай), етеккір кезінде және ол аяқталғаннан кейінгі 5 күн.

4. Анамнездің шынайы деректерін алудың маңыздылығы, қанды, оның компоненттерін беруге (донациялауға) ерікті түрде хабардар етілген келісімнің маңыздылығы және донорларды зертханалық тексеру мақсаттары туралы

Донорлық қан компоненттері мен препараттарының сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қанды донациялау ерікті, ал донор өзі туралы хабарлаған мәліметтердің дұрыс болуы өте маңызды.

Донор өзіне белгілі мәліметтерді хабарлауға міндетті:

– барлық бар немесе бұрын болған аурулар туралы,

– олардың есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды пайдалануы туралы,

– белгілі бір өмірдің әдеттері мен медициналық мәселелері туралы.

Мұндай ақпаратты жасыру донордың қаны құйылған науқасқа зиян тигізуі мүмкін.

Қан орталығының тіркеу орнында донордың деректерін донорлыққа қарсы көрсетілімдері бар адамдардың электрондық базасымен салыстырып тексеру жүргізіледі. Әрбір донорға жеке сәйкестендіру нөмірі беріледі және оны тіркеу жүргізіледі. Қанды донациялау алдында донор міндетті тегін медициналық тексеруден өтеді. Қауіп факторларының болуына күдік болған немесе анықталған кезде және клиникалық көрсетілімдер бойынша Медициналық тексеру көлемі донацияға жіберуді жүзеге асыратын дәрігердің қалауы бойынша кеңейтілуі мүмкін. Донор тапсырған қанның әрбір порциясы топтық және резус тиістілігіне, қан арқылы берілетін, гемотрансмиссивті деп аталатын инфекциялық аурулардың (В және С вирустық гепатиттері, АИТВ, мерез, бруцеллез) болуына зерттеледі.

5. АИТВ 1, 2 антиденелерін және В және С вирусты гепатитінің маркерлерін және донор қанындағы басқа да трансфузиялық инфекцияларды анықтау неге әкеледі?

Қанында АИТВ, вирустық гепатиттер, басқа да трансмиссивті инфекциялар маркерлері анықталған донорлар донорлықтан біржола шеттетіледі. Олардан дайындалған қан мен қан компоненттері жойылады, бұл туралы ақпарат міндетті түрде тиісті денсаулық сақтау ұйымдарына (санитариялық-эпидемиологиялық қызмет органдары, ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталық, тұрғылықты жері бойынша отбасылық дәрігерлік амбулаториялар) берілетін болады.

6. Донордың жеке мәліметтерінің құпиялылығына кепілдік және оның зерттеп-қарау нәтижелері туралы ақпарат алу құқығы туралы

Қазақстан Республикасының 18.09.2009 ж. №193-IV «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексіне сәйкес донорлар туралы ақпарат қатаң құпияда сақталады. Облыстық қан орталығы донордың жеке мәліметтерінің құпиялылығына және донордың оны тексеру нәтижелері туралы ақпарат алу құқығына кепілдік береді.

7. Донордың қан мен оның компоненттерін тапсырудан (донациялаудан) бас тарту құқығы туралы

Донор қан мен оның компоненттерін донациялау рәсіміне дейін немесе кез келген уақытта донациялау рәсіміне дейін донациялаудан бас тартуға құқылы, бұл оған қандай да бір теріс салдарларға әкеп соқтырмайды.

8. Қан мен оның компоненттерін беруге (донациялауға) байланысты болуы мүмкін уақытша жағымсыз реакциялар туралы

Қан мен оның компоненттерін донациялау процесінде адам денсаулығы мен өміріне қауіпті болып табылмайтын уақытша жанама әсерлер (әлсіздік сезімі, тершеңдік, артериялық қысымның төмендеуі, естен тану, көктамырды тесу орнында гематоманың пайда болуы) болуы мүмкін.

9. Қан мен оның компоненттерін тапсырғанға (донацияға) дейін донор сақтауға тиіс талаптар туралы             

Қан донациясына:

-алкогольді ішкеннен кейін 48 сағат ішінде;

– мұрыннан судың ағуы, жөтел, бас ауруы, дене қызуының көтерілуі, көгеру, жаралар, дақ, терідегі бөртпелер болған кезде;

– тұмаумен, ЖРЗ-мен, ангинамен ауырып жазылған донорларға (сауыққаннан кейін кемінде 1 айдан кейін тексеруге және қан (плазма) беруге келуге болады);

– ұйқысыз түннен кейін келу ұсынылмайды.

Донация алдында екі сағат бұрын темекі шегуге болмайды.

Донациядан үш күн бұрын майлы тағамдарды жеуге болмайды (өсімдік және жануар майы, май, сүт өнімдері, ысталған ет, балмұздақ, жұмыртқа, майшабақ, жаңғақтар, шекілдеуік).

Сондай-ақ, қуырылған және сүтті тағамдарды рационнан шығарып тастау керек және алкогольді, соның ішінде сыраны ішпеу керек. Кешке, донация қарсаңында, кешкі ас ішу оңай. Донор аш қарынға қан тапсырмауы керек. Донация күніндегі таңғы ас жеңіл болуы керек: шай немесе кофе, джем қосылған нан немесе тоқаш, майсыз печенье, майсыз шұжық, қайнатылған ет пен көкөністер, жұмыртқа.

Донор донациялау рәсіміне душ қабылдап, таза киіммен келуге тиіс. Ақшалай өтемақы үшін қан мен оның компоненттерін тапсыратын донорлар, егер оны медперсонал тағайындаған болса, белгіленген уақытта келуге тиіс.

Қан немесе қан компоненттерін донациялау алдында донор печенье қосылған тәтті шай түрінде тегін таңғы асты алады. Қоректік заттардың қанға енуі қан ағымының жақсаруын және донордың әл-ауқатын қамтамасыз етеді, бұл донация процедурасынан ыңғайлы өту үшін өте маңызды.

10. Қан мен оның компоненттерін тапсырғаннан (донациялағаннан) кейін донор сақтауға тиіс талаптар туралы

Инені тамырдан алып тастағаннан кейін стерильді мақта түйіршігін тесу орнына басып, созылған қолды 2 минутқа көтеру ұсынылады, содан кейін таңғышты қолдану үшін қолыңызды төмен түсіріңіз. Қан орталығының ғимаратында кем дегенде 10 минут болып, сұйықты көп ішу және демалу ұсынылады.

Назар аударыңыз! Өзіңізді нашар сезінген жағдайда қан алу пунктінен шығуға болмайды, бұл туралы қан орталығы қызметкерлерінің біріне дереу хабарлау қажет! Сізге міндетті түрде білікті медициналық көмек көрсетіледі, содан кейін қан орталығынан тек медперсоналдың рұқсатымен кетуге болады.

Донациядан кейін үш күн ішінде көп мөлшерде сұйық ішу режимі қажет (шырындар, компоттар, шай, шөп шайлары, ауыз су). Екі ай ішінде ет өнімдері мен темірге бай тағамдарды жеткілікті мөлшерде тұтыну керек.

Донациядан кейін:

– көлік құралдарын басқару, өйткені эмоционалды қозу салдарынан назар аударылып, апатқа әкелуі мүмкін,

– екі сағат ішінде темекі шегу ұсынылмайды.

Донациядан кейін 12 сағат ішінде:

– назар аударуды және дәлдікті қажет ететін жұмыс;

– биіктікте жұмыс істеу;

– ауыр физикалық еңбек;

– күшейтілген физикалық жаттығулар,

– қан алу жүргізілген қолмен дене жүктемесіне байланысты ауырлықты көтеру және іс-әрекеттер жасау алып тасталады;

-алкогольдік сусындарды қолдану, бұл донордағы ауыр асқынулармен тамырлардың күрт реакциясын тудыруы мүмкін.

11.  Донордың жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын міндетті түрде сақтауы туралы

Қан орталығының қызметкерлерімен қарым-қатынас барысында донорлар жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларын сақтауы тиіс. Қан қызметі жөніндегі бұйрықтардың талаптарын орындаудан бас тартқан қан орталығының қызметкерлеріне өзіне қауіп төндіруге, агрессияға, балағат сөздер айтуға жол берген адамдар қан орталығының дәрігерлік құрамының комиссиялық шешімімен донорлықтан шеттетілуі мүмкін.

12.  Тұрақты донорлардың денсаулық жағдайын бақылау туралы

Қан орталығында донордың денсаулық жағдайын тұрақты және тегін бақылау жүзеге асырылады. Бірқатар жағдайларда әрбір донация кезінде жүзеге асырылатын тексеру донордың өзі күдіктенбейтін денсаулықтың кейбір бұзылыстарын (туа біткен немесе жүре пайда болған) анықтауға көмектеседі. Ауруларды ерте анықтау кейінгі уақтылы және сәтті емдеуге ықпал етеді.